Paryayvachi Shabd in Hindi – पर्यायवाची शब्द / समानार्थी शब्द
- जिन शब्दों के अर्थ में समानता होती है, उन्हें समानार्थक, समानार्थी या पर्यायवाची शब्द कहते हैं.
- अ
- अग्नि – आग, अनल, पावक.
- अपमान – अनादर, अवज्ञा, अवहेलना, तिरस्कार.
- अलंकार – आभूषण, गहना, जेवर.
- अहंकार – दंभ, अभिमान, दर्प, मद, घमंड.
- अमृत – सुधा, अमिय, पीयूष, सोम.
- असुर – दैत्य, दानव, राक्षस, निशाचर, रजनीचर, दनुज, रात्रिचर, तमचर.
- अतिथि – मेहमान, अभ्यागत, आगन्तुक.
- अनुपम – अपूर्व, अतुल्य, अनोखा, अद्भुत, अनन्य.
- अर्थ – धन, द्रव्य, मुद्रा, दौलत, वित्त, पैसा.
- अश्व – हय, तुरंग, घोड़ा, घोटक, बाजि, सैन्धव.
- अंधकार – तम, तिमिर, अँधेरा, तमस, अंधियारा.
आ - आम – रसाल, आम्र, सौरभ, अमृतफल.
- आग – अग्नि, अनल, हुतासन, पावक, कृशानु, वहनि, शिखी, वह्नि.
- आँख – लोचन, नयन, नेत्र, चक्षु, दृष्टि.
- आकाश – नभ, गगन, अम्बर, व्योम, आसमान, अर्श.
- आनंद – हर्ष, सुख, आमोद, मोद, प्रमोद, उल्लास.
- आश्रम – कुटी, विहार, मठ, संघ, अखाड़ा.
- आंसू – नेत्रजल, नयनजल, चक्षुजल, अश्रु.
- आत्मा – जीव, चैतन्य, चेतनतत्तव, अंतःकरण.
इ
- इच्छा – अभिलाषा, चाह, कामना, लालसा, मनोरथ, आकांक्षा, अभीष्ट.
- इन्द्र – सुरेश, सुरेन्द्र, देवेन्द्र, सुरपति, शक्र, पुरंदर, देवराज, महेन्द्र, शचीपति.
- इन्द्राणि – इन्द्रवधू, मधवानी, शची, शतावरी, पोलोमी.
ई
- ईश्वर – परमात्मा, प्रभु, ईश, जगदीश, भगवान, परमेश्वर, जगदीश्वर, विधाता.
उ
- उपवन – बाग़, बगीचा, उद्यान, वाटिका, गुलशन.
- उक्ति – कथन, वचन, सूक्ति.
- उग्र – प्रचण्ड, उत्कट, तेज, तीव्र, विकट.
- उचित – ठीक, मुनासिब, वाज़िब, समुचित, युक्तिसंगत, न्यायसंगत, तर्कसंगत.
- उच्छृंखल – उद्दंड, अक्खड़, आवारा, निरकुंश, मनमर्जी, स्वेच्छाचारी.
- उज्जड़ – अशिष्ट, असभ्य, गँवार, जंगली, देहाती, उद्दंड, निरकुंश.
- उजला – उज्ज्वल, श्वेत, सफ़ेद, धवल.
- उजाड़ – जंगल, बियावान, वन.
- उजाला – प्रकाश, रोशनी, चाँदनी.
- उत्कर्ष – समृद्धि, उन्नति, प्रगति, उठान.
- उत्कृष्ट – उत्तम, उन्नत, श्रेष्ठ, अच्छा, बढ़िया, उम्दा.
- उत्कोच – घूस, रिश्वत.
- उत्पत्ति – उद्गम, पैदाइश, जन्म, उद्भव, सृष्टि, आविर्भाव, उदय.
- उद्धार – मुक्ति, छुटकारा, निस्तार.
- उपाय – युक्ति, साधन, तरकीब, तदबीर, यत्न, प्रयत्न.
- ऊ
- ऊधम – उपद्रव, उत्पात, धूम, हुल्लड़, हुड़दंग, धमाचौकड़ी.
ए
- ऐक्य – एकत्व, एका, एकता, मेल.
- ऐश्वर्य – समृद्धि, विभूति.
ओ
- ओज – तेज, शक्ति, बल, वीर्य.
- ओंठ- ओष्ठ, अधर, होंठ.
औ
- औचक – अचानक, यकायक, सहसा.
- औरत – स्त्री, जोरू, घरनी, घरवाली.
ऋ
- ऋषि – मुनि, साधु, यति, संन्यासी, तत्वज्ञ, तपस्वी.
- क
- कच – बाल, केश, कुन्तल, चिकुर, अलक, रोम, शिरोरूह.
- kamal ka paryayvachi
- कमल- नलिन, अरविंद, उत्पल, राजीव, पद्म, पंकज, नीरज, सरोज, जलज, जलजात, शतदल, पुण्डरीक, इन्दीवर.
- कबूतर – कपोत, रक्तलोचन, पारावत.
- कामदेव – मदन, मनोज, अनंग, काम, रतिपति, पुष्पधन्वा, मन्मथ.
- कण्ठ – ग्रीवा, गर्दन, गला.
- कृपा – प्रसाद, करुणा, दया, अनुग्रह.
- किताब – पोथी, ग्रन्थ, पुस्तक.
- किनारा – तीर, कूल, कगार, तट.
- कपड़ा – चीर, वसन, पट, वस्त्र, परिधान.
- किरण – ज्योति, प्रभा, रश्मि, दीप्ति.
- किसान – कृषक, भूमिपुत्र, हलधर, खेतिहर, अन्नदाता.
- कृष्ण – राधापति, घनश्याम, वासुदेव, माधव, मोहन, केशव, गोविन्द, गिरधारी.
- कान – कर्ण, श्रुति, श्रुतिपटल, श्रवण श्रोत, श्रुतिपुट.
- कोयल – कोकिला, पिक, काकपाली, बसंतदूत, सारिका, कुहुकिनी, वनप्रिया.
- क्रोध – रोष, कोप, अमर्ष, कोह, प्रतिघात.
- कीर्ति – यश, प्रसिद्धि.
ख - खग – पक्षी, विहग, नभचर, अण्डज, पखेरू.
- खंभा – स्तूप, स्तम्भ, खंभ.
- खल – दुर्जन, दुष्ट, घूर्त, कुटिल.
- खून – रक्त, लहू, शोणित, रुधिर.
- ग
- गज – हाथी, हस्ती, मतंग, कूम्भा, मदकल .
- गाय – गौ, धेनु, भद्रा.
- गंगा – देवनदी, मंदाकिनी, भगीरथी, विश्नुपगा, देवपगा, देवनदी, जाह्नवी, त्रिपथगा.
- गणेश – विनायक, गजानन, गौरीनंदन, गणपति, गणनायक, शंकरसुवन, लम्बोदर, एकदन्त.
- गृह – घर, सदन, भवन, धाम, निकेतन, निवास, आलय, आवास.
- गर्मी – ताप, ग्रीष्म, ऊष्मा, गरमी.
- गुरु – शिक्षक, आचार्य, उपाध्याय.
घ
- घट – घड़ा, कलश, कुम्भ, निप.
- घर – आलय, आवास, गृह, निकेतन, निवास, भवन, वास, वास-स्थान, शाला, सदन.
- घृत – घी, अमृत, नवनीत.
- घास – तृण, दूर्वा, दूब, कुश.
- च
- चरण – पद, पग, पाँव, पैर, पाद.
- chatur ka paryayvachi चतुर – विज्ञ, निपुण, नागर, पटु, कुशल, दक्ष, प्रवीण, योग्य.
- chandrama ka paryayvachi चंद्रमा – चाँद, चन्द्र, शशि, रजनीश, निशानाथ, सोम, कलानिधि.
- chandni ka paryayvachi चाँदनी – चन्द्रिका, कौमुदी, ज्योत्सना, चन्द्रमरीचि, उजियारी, चन्द्रप्रभा, जुन्हाई.
- चाँदी – रजत, सौध, रूपा, रूपक, रौप्य, चन्द्रहास.
- चोटी – मूर्धा, सानु, शृंग.
- छ
- छतरी – छत्र, छाता.
- छली – छलिया, कपटी, धोखेबाज.
- छवि – शोभा, सौंदर्य, कान्ति, प्रभा.
- छानबीन – जाँच, पूछताछ, खोज, अन्वेषण, शोध.
- छैला – सजीला, बाँका, शौकीन.
- छोर – नोक, कोर, किनारा, सिरा.
- ज
- जल – सलिल, वारि, नीर, तोय, अम्बु, पानी, पय, पेय.
- जगत – संसार, विश्व, जग, भव, दुनिया, लोक.
- जीभ – रसज्ञा, जिह्वा, वाणी, वाचा, जबान.
- जंगल – कानन, वन, अरण्य, गहन, कांतार, बीहड़, विटप.
- जेवर – गहना, अलंकार, भूषण.
- ज्योति – आभा, छवि, द्युति, दीप्ति, प्रभा.
झ
- झूठ – असत्य, मिथ्या.
त
- तरुवर – वृक्ष, पेड़, द्रुम, तरु, पादप.
- तलवार – असि, कृपाण, करवाल, चन्द्रहास.
- तालाब – सरोवर, जलाशय, पुष्कर, पोखरा.
- तीर – शर, बाण, अनी, सायक.
- द
- दास – सेवक, नौकर, चाकर, अनुचर, भृत्य.
- दधि – दही, गोरस, मट्ठा.
- दरिद्र – निर्धन, ग़रीब, रंक, कंगाल, दीन.
- din ka paryayvachi दिन – दिवस, याम, दिवा, वार.
- दीन – ग़रीब, दरिद्र, रंक, अकिंचन, निर्धन, कंगाल.
- दीपक – दीप, दीया, प्रदीप.
- दुःख – पीड़ा,कष्ट, व्यथा, वेदना, संताप, शोक, खेद, पीर.
- दूध – दुग्ध, क्षीर, पय, गौरस, स्तन्य.
- दुष्ट – पापी, नीच, दुर्जन, अधम, खल, पामर.
- दाँत – दन्त.
- दर्पण – शीशा, आरसी, आईना.
- दुर्गा – चंडिका, भवानी, कल्याणी, महागौरी, कालिका, शिवा, चण्डी, चामुण्डा.
- देवता – सुर, देव.
- देह – काया, तन, शरीर.
ध
- धन – दौलत, संपत्ति, सम्पदा, वित्त.
- धरती – धरा, धरती, वसुधा, ज़मीन, पृथ्वी, भू, भूमि, धरणी, वसुंधरा, अचला, मही, रत्नगर्भा.
- धनुष – चाप, शरासन, कमान, कोदंड, धनु.
न
- nadi ka paryayvachi shabd नदी – सरिता, तटिनी, सरि, सारंग, तरंगिणी, दरिया, निर्झरिणी.
- नया – नूतन, नव, नवीन, नव्य.
- नाव – नौका, तरणी, तरी.
- प
- पवन – वायु, हवा, समीर, वात, मारुत, अनिल.
- पहाड़ – पर्वत, गिरि, अचल, शैल, भूधर, महीधर.
- पक्षी – खेचर, दविज, पतंग, पंछी, खग, चिड़िया, गगनचर, पखेरू, विहंग, नभचर.
- पति – स्वामी, प्राणाधार, प्राणप्रिय, प्राणेश.
- पत्नी – भार्या, वधू, वामा, अर्धांगिनी, सहधर्मिणी, गृहणी, बहु, वनिता, दारा, जोरू, वामांगिनी.
- पुत्र – बेटा, आत्मज, सुत, वत्स, तनुज, तनय, नंदन.
- पुत्री – बेटी, आत्मजा, तनूजा, सुता, तनया.
- पुष्प – फूल, सुमन, कुसुम, मंजरी, प्रसून.
फ
- फूल – पुष्प, सुमन, कुसुम, गुल, प्रसून.
ब
- badal ka paryayvachi बादल – मेघ, घन, जलधर, जलद, वारिद, पयोधर.
- बालू – रेत, बालुका, सैकत.
- बन्दर – वानर, कपि, हरि.
- bijli ka paryayvachi बिजली – घनप्रिया, इन्द्र्वज्र, चंचला, सौदामनी, चपला, दामिनी, तड़ित, विद्युत.
- बगीचा – बाग़, वाटिका, उपवन, उद्यान, फुलवारी, बगिया.
- बाण – सर, तीर, सायक, विशिख.
- बाल – कच, केश, चिकुर, चूल.
- ब्रह्मा – विधाता, स्वयंभू, प्रजापति, पितामह, चतुरानन, विरंचि, अज.
- बलदेव – बलराम, बलभद्र, हलायुध, रोहिणेय.
- बहुत – अनेक, अतीव, अति, बहुल, प्रचुर, अपरिमित, प्रभूत, अपार, अमित, अत्यन्त, असंख्य.
- ब्राह्मण – द्विज, भूदेव, विप्र, महीदेव, भूमिसुर, भूमिदेव.
भ
- भय – भीति, डर, विभीषिका.
- भाई – तात, अनुज, अग्रज, भ्राता, भ्रातृ.
- भूषण – जेवर, गहना, आभूषण, अलंकार.
- भौंरा – मधुप, मधुकर, द्विरेप, अलि, षट्पद, भृंग, भ्रमर.
म
- मनुष्य – आदमी, नर, मानव, मानुष, मनुज.
- मदिरा – शराब, हाला, आसव, मद.
- मोर – कलापी, नीलकंठ, नर्तकप्रिय.
- मधु – शहद, रसा, शहद.
- मृग – हिरण, सारंग, कृष्णसार.
- मछली – मीन, मत्स्य, जलजीवन, शफरी, मकर.
- माता – जननी, माँ, अंबा, जनयत्री, अम्मा.
- मित्र – सखा, सहचर, साथी, दोस्त.
य
- यम – सूर्यपुत्र, जीवितेश, कृतांत, अन्तक, दण्डधर, कीनाश, यमराज.
- यमुना – कालिन्दी, सूर्यसुता, रवितनया, तरणि-तनूजा, तरणिजा, अर्कजा, भानुजा.
- युवति – युवती, सुन्दरी, श्यामा, किशोरी, तरुणी, नवयौवना.
र
- रमा – इन्दिरा, हरिप्रिया, श्री, लक्ष्मी, कमला, पद्मा, पद्मासना, समुद्रजा, श्रीभार्गवी, क्षीरोदतनया.
- raat ka paryayvachi रात – रात्रि, रैन, रजनी, निशा, यामिनी, निशि, यामा, विभावरी.
- राजा – नृप, नृपति, भूपति, नरपति, भूपाल, नरेश, महीपति, अवनीपति.
- रात्रि – निशा, रैन, रात, यामिनी, शर्वरी, तमस्विनी, विभावरी.
- रामचन्द्र – सीतापति, राघव, रघुपति, रघुवर, रघुनाथ, रघुराज, रघुवीर, जानकीवल्लभ, कौशल्यानन्दन.
- रावण – दशानन, लंकेश, लंकापति, दशशीश, दशकंध.
- राधिका – राधा, ब्रजरानी, हरिप्रिया, वृषभानुजा.
ल
- लड़का – बालक, शिशु, सुत, किशोर, कुमार.
- लड़की – बालिका, कुमारी, सुता, किशोरी, बाला, कन्या.
- लक्ष्मी – कमला, पद्मा, रमा, हरिप्रिया, श्री, इंदिरा, पद्मजा, सिन्धुसुता, कमलासना.
- लक्ष्मण – लखन, शेषावतार, सौमित्र, रामानुज, शेष.
- लौह – अयस, लोहा, सार.
- लता – बल्लरी, बल्ली, बेली.
व
- वायु – हवा, पवन, समीर, अनिल, वात, मारुत.
- वसन – अम्बर, वस्त्र, परिधान, पट, चीर.
- विधवा – अनाथा, पतिहीना.
- विष – ज़हर, हलाहल, गरल, कालकूट.
- वृक्ष – पेड़, पादप, विटप, तरू, गाछ, दरख्त, शाखी, विटप, द्रुम.
- विष्णु – नारायण, चक्रपाणी.
- विश्व – जगत, जग, भव, संसार, लोक, दुनिया.
- विद्युत – चपला, चंचला, दामिनी, सौदामिनी, तड़ित, बीजुरी, घनवल्ली, क्षणप्रभा, करका.
- बारिश – वर्षण, वृष्टि, वर्षा, पावस, बरसात.
- वीर्य – जीवन, सार, तेज, शुक्र, बीज.
- वज्र – कुलिस, पवि, अशनि, दभोलि.
- विशाल – विराट, दीर्घ, वृहत, बड़ा, महान.
- वृक्ष – गाछ, तरु, पेड़, द्रुम, पादप, विटप, शाखी.
श
- शिव – भोलेनाथ, शम्भू, त्रिलोचन, महादेव, नीलकंठ, शंकर.
- शरीर – देह, तनु, काया, कलेवर, अंग, गात.
- शत्रु – रिपु, दुश्मन, अमित्र, वैरी, अरि, विपक्षी.
- शिक्षक – गुरु, अध्यापक, आचार्य, उपाध्याय.
- शेर – केहरि, केशरी, वनराज, सिंह.
- शेषनाग – अहि, नाग, भुजंग, व्याल, उरग, पन्नग, फणीश, सारंग.
- शुभ्र – गौर, श्वेत, अमल, वलक्ष, शुक्ल, अवदात.
- शहद – पुष्परस, मधु, आसव, रस, मकरन्द.
- ष
- षंड – हीजड़ा, नपुंसक, नामर्द.
- षडानन – षटमुख, कार्तिकेय, षाण्मातुर.
स
- सीता – वैदेही, जानकी, भूमिजा, जनकतनया, जनकनन्दिनी, रामप्रिया.
- साँप – अहि, भुजंग, ब्याल, सर्प, नाग, विषधर, उरग, पवनासन.
- सूर्य – रवि, सूरज, दिनकर, प्रभाकर, आदित्य, दिनेश, भास्कर, दिनकर, दिवाकर, भानु, आदित्य.
- संसार – जग, विश्व, जगत, लोक, दुनिया.
- सोना – स्वर्ण, कंचन, कनक, हेम, कुंदन.
- सिंह – केसरी, शेर, मृगपति, वनराज, शार्दूल, नाहर, सारंग, मृगराज.
- समुद्र – सागर, पयोधि, उदधि, पारावार, नदीश, जलधि, सिंधु, रत्नाकर, वारिधि.
- सम – सर्व, समस्त, सम्पूर्ण, पूर्ण, समग्र, अखिल, निखिल.
- समीप – सन्निकट, आसन्न, निकट, पास.
- समूह – दल, झुंड, समुदाय, टोली, जत्था, मण्डली, वृंद, गण, पुंज, संघ, समुच्चय.
- सभा – अधिवेशन, संगीति, परिषद, बैठक, महासभा.
- सुन्दर – कलित, ललाम, मंजुल, रुचिर, चारु, रम्य, मनोहर, सुहावना, चित्ताकर्षक, रमणीक, कमनीय, उत्कृष्ट, उत्तम, सुरम्य.
- सन्ध्या – सायंकाल, शाम, साँझ, प्रदोषकाल, गोधूलि.
- स्त्री – सुन्दरी, कान्ता, कलत्र, वनिता, नारी, महिला, अबला, ललना, औरत, कामिनी, रमणी.
- सुगंधि – सौरभ, सुरभि, महक, खुशबू.
- स्वर्ग – सुरलोक, देवलोक, दिव्यधाम, ब्रह्मधाम, द्यौ, परमधाम, त्रिदिव, दयुलोक.
- स्वर्ण – सुवर्ण, कंचन, हेन, हारक, जातरूप, सोना, तामरस, हिरण्य.
- सरस्वती – गिरा, शारदा, भारती, वीणापाणि, विमला, वागीश, वागेश्वरी.
- सहेली – आली, सखी, सहचरी, सजनी, सैरन्ध्री.
- संसार – लोक, जग, जहान, जगत, विश्व.
ह
- हस्त – हाथ, कर, पाणि, बाहु, भुजा.
- हिमालय – हिमगिरी, हिमाचल, गिरिराज, पर्वतराज, नगेश.
- हिरण – सुरभी, कुरग, मृग, सारंग, हिरन.
- होंठ – अक्षर, ओष्ठ, ओंठ.
- हनुमान – पवनसुत, पवनकुमार, महावीर, रामदूत, मारुततनय, अंजनीपुत्र, आंजनेय, कपीश्वर, केशरीनंदन, बजरंगबली, मारुति.
- हिमांशु – हिमकर, निशाकर, क्षपानाथ, चन्द्रमा, चन्द्र, निशिपति.
- हंस – कलकंठ, मराल, सिपपक्ष, मानसौक.
- हृदय – छाती, वक्ष, वक्षस्थल, हिय, उर.
- हाथ – हस्त, कर, पाणि.
- hathi ka paryayvachi हाथी – हस्ती, कुंजर, कूम्भा, मतंग, वारण, गज, द्विप, करी, मदकल.
.